FUNDACJA SPOT.ON ART
O programie
Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie została uroczyście otwarta w święto Rosz Haszana w 1878 roku. Stała się najważniejszym punktem żydowskiego życia miasta oraz jednym z najpiękniejszych budynków, jakie powstały w Polsce pod koniec XIX wieku. Synagoga zapisała się w historii również ze względu na rozbrzmiewającą w niej muzykę. Służyli w niej najwybitniejsi kantorzy tamtych czasów. Funkcjonował również chór prowadzony przez znakomitych kierowników i śpiewający przy akompaniamencie fisharmonii. Wielka Synagoga na Tłomackiem została wysadzona przez Niemców 16 maja 1943 roku, co stanowiło symboliczny moment zdławienia powstania w getcie warszawskim i zrównania dzielnicy żydowskiej z ziemią. Tradycja muzyczna, aż do tej pory, nie wróciła do tego miejsca.
Wytrawny muzyk, kompozytor i aranżer, dyrygent i pedagog, pisarz muzyczny, autor popularnej żydowskiej encyklopedii muzycznej – tak Davida Eisenstadta przedstawiał prof. Marian Fuks, który w swoich książkach opisywał nie tylko działalność Chóru Wielkiej Synagogi na Tłomackiem w Warszawie pod jego kierownictwem, ale także swoje osobiste wspomienia z ich występów.
David Eisenstadt przeszedł do historii jako jeden z najwybitniejszych przedstawicieli sztuki chóralnej w Polsce. Najsłynniejsi muzycy tamtych czasów przyjeżdżali posłuchać kunsztu jego zespołu zarówno podczas liturgii, jak i koncertów świeckich. Prywatnie Eisenstadt opisywany był jako człowiek zmienny – uczuciowy, radosny, tajemniczy, mistyczny, nonkomformistyczny. Pracując z chórem był podobno pedantyczny, dbał o właściwy oddech, wielobarwność dźwięku, dykcję i doskonałość wykonań.
Czytając o Davidzie Eisenstadtcie i jego życiowej drodze – od małego Nasielska, przez Rygę, Wilno, Rostów i Berlin, aż do osiągnięcia najwyższej sławy w Warszawie – obudziło się w nas pragnienie, a potem marzenie usłyszenia jego muzyki ponownie. W każdej książce, w każdym artykule, w każdym wspomnieniu przedstawiany był jako najdoskonalszy żydowski artysta przedwojennej Polski. A jego muzyka? Nigdzie jej w naszym kraju nie było. Wydawało się, że wraz ze zburzeniem getta warszawskiego i śmiercią rodziny Eisenstadtów – córki na Umschlagplatz, a Davida i jego żony w Treblince – te dźwięki przepadły dla nas na zawsze.
A jednak, po wytrwałym szukaniu w archiwach na trzech kontynentach, ponownie wzięliśmy do ręki jego nuty. Usłyszeliśmy ponownie pieśni modlitewne, doskonałe recytatywy, ale także pieśń „A jak poszedł król na wojnę” napisaną do słów Marii Konopnickiej, jednej z najwybitniejszych polskich pisarek. Dzisiaj, kiedy wróciły one w postaci pierwszego w historii nagrania, wspomnienia o Davidzie Eisenstadtcie znalazły nie tylko swoje uzupełnienie, ale i potwierdzenie.
W XX wieku niezliczona ilość rzeczy została zniszczonych, wymazanych, startych z powierzchni ziemi. Dzisiaj pokazujemy, że można jednak je odbudować, przypomnieć, wskrzesić. Kiedy wkraczaliśmy w XXI wiek, wydawało się, że już nic takiego się nie powtórzy. A jednak – na naszych oczach znowu giną ludzie, niszczone są miasta, dziedzictwo obraca się w proch.
Prezentując muzykę Eisenstadta pokazujemy, że odrodzenie jest możliwe. Na każdego człowieka, który coś niszczy, powinien przypadać człowiek, który coś odbudowuje. Zniszczenie, niezależnie kogo i jakie, nie może wygrać. Mamy nadzieję, że i w kolejnych wiekach ludzie będą o tym pamiętać.
Program
Dawid Ajzensztadt (1890 - 1942)
Hajom haras olom
Shom'oh vatismah tsiyon
Chassidische Klein – Rapsodie
Ki lo noeh
L'eineinu oshku amoleinu
Winterlid
Iz avek tzum krig der Meilach (Text: M. Konopnicka / A. Reizen)
Sh'chulo achulo
L'cho dodi
Wykonawcy
MATCH MATCH ENSEMBLE
W roku 2022, z inicjatywy Lilianny Krych pod auspicjami Warszawskiego Towarzystwa Scenicznego powstał nowy zespół wokalny. Bezpośrednim impulsem do jego założenia była inicjatywa kuratora Michała Mendyka, żeby zorganizować pierwsze w Polsce wykonanie nagrodzonego muzycznym Pulitzerem utworu Davida Langa “the little match girl passion” (2007). To właśnie w celu wykonania tego wymagającego pod względem technicznym i wyrazowym utworu dyrygentka Lilianna Krych zebrała młodych, profesjonalnych warszawskich śpiewaków.
Nazwa zespołu nawiązuje do pierwszego przygotowywanego utworu, a także do połączenia – „match” – tego idealnego stopienia głosów i skrzyżowania myśli, które potrzebne jest w wykonywaniu muzyki kameralnej i zespołowej. Pierwszy koncert – a właściwie dwa wieczory podczas 65. Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień” – okazały się sukcesem, opisanym m.in. przez Michała Tomczaka i Urszulę Świątek w piśmie muzycznym „Glissando”: "Koncert w Komunie Warszawskiej z muzyką Corneliusa Cardew i Davida Langa dostarczył jedno z moich ulubionych przeżyć festiwalu, a zapewnił je Match Match Ensemble, Radical Polish Arkestra i Teatr Bezdomnych." W 2023 roku zespół zaśpiewał podczas otwarcia pierwszej w Polsce sceny dla muzyki nowej czyli Przestrzeni Muzyki Współczesnej Hashtag Lab, a także wziął udział w projekcie Wielka Nieobecna w Muzeum Historii Żydów Polskich, gdzie prawykonany został utwór Lechem-we-Afar Agnieszki Stulgińskiej wskrzeszający historię Wielkiej Synagogi na Tłomackiem. W programie koncertu znalazły się także nieznane w Polsce kompozycje ze zbiorów Gerszona Efrosa – czyli zapomniana muzyka żydowska z początku XX wieku.
LILIANNA KRYCH
Zajmuje się głównie operą, muzyką współczesną i dawną. Fascynuje ją przenikanie się dziedzin sztuki: opery, teatru, muzyki, sztuk wizualnych, a także praca w obszarze głosu, ciała i ruchu. Muzykę i teatr traktuje jako narzędzie do analizy i komentowania rzeczywistości. Nominowana do Paszportu Polityki 2022, w sezonie 2023/2024 uczestniczka programu Britten Pears Young Artists. Od 2023 roku współprowadzi Przestrzeń Muzyki Współczesnej Hashtag Lab.
Ukończyła dyrygenturę symfoniczno-operową na Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina w Warszawie w klasie prof. Marka Pijarowskiego (2011). Umiejętności dyrygenckie doskonaliła także u maestro Collina Mettersa, Kanako Abe, Jonatthana Bretta, Jerzego Salwarowskiego i Carlo Montanaro podczas kursów mistrzowskich. W latach 2013-2018 współpracowała z Teatrem Wielkim - Operą Narodową jako dyrygentka-asystentka m.in. Gabriela Chmury, Stefana Soltesza, Judith Yan, Carlo Montanaro, Łukasza Borowicza, Marcina Nałęcz-Niesiołowskiego, Andrieya Yurkevicha.
Jako dyrygentka współpracowała z Filharmonią Szczecińską, Dolnośląską, Świętokrzyską, Zielonogórską, Cappellą Regią Poloną i Sinfoniettą Polskiej Opery Królewskiej. Operę jako gatunek rozumie szeroko – dyryguje zarówno klasycznymi pozycjami („Cyrulik Sewilski” G. Rossiniego, „Don Giovanni” i „Bastien und Bastienne” W.A. Mozarta), klasyką XX wieku („The Rape of Lucretia” czy „The Turn of the Screw” B. Brittena, „Superflumina”, „Aspern”, „Luci mie traditrici” S. Sciarrino), jak i utworami, które na nowo definiują pojęcie opery (np. „Fake Opera” W. Błażejczyka, „Solaris” czy „Birdy” K. Nepelskiego).
Ma też doświadczenie w niezależnym, pozainstytucjonalnym realizowaniu dzieł scenicznych i wielogatunkowych oraz w prowadzeniu operowych chórów i zespołów wokalnych – była kierowniczką tych ansambli w Warszawskiej Operze Kameralnej i Polskiej Operze Królewskiej.
W obszarze muzyki współczesnej zadebiutowała na Festiwalu „Warszawska Jesień”, prowadząc pierwsze w Polsce sceniczne wykonanie opery Salvatore Sciarrino „Luci mie traditrici“ (2016). Spektakl został pokazany podczas New Opera Days Ostrava 2018. Od tej pory regularnie pojawia się na tym i innych festiwalach muzyki współczesnej w Polsce i za granicą. Współpracuje z zespołami specjalizującymi się w wykonawstwie muzyki nowej, takimi jak Ostravska Banda, Ensemble Via Nova, Spółdzielnia Muzyczna Contemporary Ensemble i Hashtag Ensemble, którego stałą członkinią jest od 2017 roku.
Współpracuje przy realizacji spektakli teatralnych z wiodącą rolą muzyki – z Teatrem Pieśń z Kozła (Wrocław, Chiny, Rumunia), w Teatrze Polskim w Poznaniu („Trojanki” 2016), z międzynarodową grupą Julianny Bloodgood (Little Thunder. Santa Catherina from Siena 2021-2022). Zajmuje się edukacją muzyczną na różnych szczeblach, prowadząc m. in. orkiestrę mieszaną w Państwowej Szkole Muzycznej im. Oskara Kolberga w Warszawie, warsztaty dla Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina czy festiwali muzycznych.
WOJCIECH PARCHEM
Ukończył Liceum Muzyczne im. Feliksa Nowowiejskiego w Gdańsku w klasie fortepianu, następnie studia wokalne w Akademii Muzycznej im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku oraz w Hochschule für Musik Hanns Eisler w Berlinie, gdzie studiował jako stypendysta Polsko-Niemieckiego Towarzystwa Akademickiego w Krakowie oraz Fundacji Alferda Toepfera w Hamburgu. Jest również absolwentem studiów MBA prowadzonych przez Akademię Ekonomiczną w Poznaniu wraz z Georgia State University w Atlancie, a także Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie oraz Instytutu Anglistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Doskonalił swe umiejętności wokalne podczas wielu kursów mistrzowskich, m.in. w ramach Bachakademie w Stuttgarcie i Dartington International Summer School. Obcenie jest pod opieką wokalną Deborah Polaski. W 1998 został laureatem VI Międzynarodowego Konkursu Śpiewu Koloraturowego im. Sylvii Geszty w Luxemburgu.
W 1998 roku rozpoczął współpracę z Warszawską Operą Kameralną, z którą był związany zawodowo przez wiele lat. Na scenie tej wykonał liczne role tenorowe. Brał także udział w tournées zagranicznych Warszawskiej Opery Kameralnej w Hiszpanii, Francji i Japonii. Ponadto występował na scenach Deutsche Oper am Rhein w Düsseldorfie, Staatsoper Unter den Linden w Berlinie, Sophiensaele w Berlinie, Opery Wrocławskiej, Polskiej Opery Królewskiej, Teatru Wielkiego - Opery Narodowej i Teatru Narodowego w Warszawie.
Na estradzie koncertowej Wojciech Parchem debiutował już na pierwszym roku studiów wokalnych, wykonując partię Ewangelisty w Passio Christi Johanna Balthasara Christiana Freisslicha. Także w czasie studiów artysta zasłynął przygotowaniem w ciągu dwóch dni partii barytonowej w Pasji wg św. Łukasza Krzysztofa Pendereckiego w zastępstwie za legendarnego Andrzeja Hiolskiego, ratując tym samym uroczyste wykonanie tego dzieła podczas koncertu będącego zwieńczeniem muzycznych obchodów 1000-lecia miasta Gdańska.
Od tego czasu tenor prowadzi intensywną działalność koncertową. Artysta z zamiłowaniem wykonuje dzieła kompozytorów współczesnych, biorąc udział w prawykonaniach m.in. oper Antygona Zbigniewa Rudzińskiego, Madame la Pest Gerharda Stäblera, Immanuel Kant Leszka Możdzera oraz uczestnicząc w projektach takich jak Międzynarodowy Konkurs Kompozytorski im. Stanisława Moniuszki na mikrooperę 12 minut dla Moniuszki.
Wojciech Parchem współpracował z wieloma zespołami muzyki dawnej w kraju i za granicą oraz dokonał nagrań dla Polskiego Radia i firm fonograficznych, co zaowocowało publikacją szeregu rejestracji na CD. Ostatnio z jego udziałem ukazało się wysoko ocenione przez międzynarodową krytykę nagranie z Filharmonią w Brnie kantaty Lenora Antonina Rejchy.
Poza działalnością artystyczną Wojciech Parchem pełni od 2006 roku funkcje menedżerskie, m.in. jako kierownik działu organizacji pracy artystycznej w Warszawskiej Operze Kameralnej czy pełnomocnik dyrektora ds. organizacji wydarzeń krajowych i międzynarodowych w Teatrze Wielkim - Operze Narodowej.
JAKUB STEFEK
Doktor sztuki i doktor ekonomii, adiunkt w Zakładzie Teorii i Dydaktyki Muzycznej w Akademii Sztuki w Szczecinie, organista w Synagodze Pestalozzistrasse w Berlinie, członek zarządu Fundacji SPOT.ON ART. W 2015 roku ukończył z oceną celującą studia gry na organach w Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina w Warszawie w klasie organów prof. Andrzeja Chorosińskiego. W ramach programu Erasmus studiował również w Kunstuniversitaet Graz w klasie prof. Gunthera Rosta. Od 2017 roku Jakub Stefek jest wykładowcą Akademii Sztuki w Szczecinie, gdzie prowadzi zajęcia z organów, kameralistyki, akompaniamentu liturgicznego, organizacji imprez artystycznych, komunikacji społecznej i prelekcji muzycznej. W 2021 roku uzyskał stopień doktora sztuk muzycznych w Akademii Muzycznej im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu. W 2022 roku uzyskał stopień doktora nauk ekonomicznych w Uniwersytecie Ekonomicznym w Katowicach.
W 2018 roku był uczestnikiem pierwszego koncertu w powojennej historii warszawskich synagog, podczas którego były wykonywane utwory organowe w Synagodze im. Nożyków. W tym samym roku zapoczątkował coroczny festiwal „Dni Muzyki Żydowskiej w Szczecinie”. Od 2020 roku stale współpracuje z Gminą Żydowską w Berlinie jako organista Synagogi Pestalozzistrasse – jedynej bożnicy w Niemczech, która do dzisiaj kontynuuje XIX-wieczne tradycje muzyczne judaizmu reformowanego. Z programem artystycznym zatytułowanym „Muzyka Nowej Synagogi” wystąpił na koncertach w kilkunastu miastach w Polsce, Niemczech i Izraelu. Dzięki pracy Jakuba Stefka pierwszy raz od czasów wojny zabrzmiały w Polsce dzieła organowe wielu żydowskich kompozytorów.
Tematem jego pracy doktorskiej była "Twórczość żydowskich kompozytorów muzyki organowej Europy Środkowej w latach 1810–1938". Jest to pierwsza w polskiej literaturze pozycja na ten temat. Praca uzyskała trzecią nagrodę w X. Konkursie im. Majera Bałabana na najlepsze prace doktorskie o Żydach i Izraelu, organizowanym przez Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie, jako pierwsza praca z dziedziny sztuk muzycznych w historii konkursu.
W 2021 roku Uniwersytet w Poczdamie wydał jego płytę „Arno Nadel – Schire Simroh” z kantorem Isidoro Abramowiczem i chórem Synagogi Pestalozzisttrasse w Berlinie. W 2023 roku nakładem wydawnictwa DUX ukazała się płyta "Jakub Weiss - Pslams and Hyms" ponownie z Abramowiczem oraz Barbarą Halec i Chórem Kameralnym Akademii Sztuki w Szczecinie. W 2023 roku Requiem Records w Warszawie wydało jego solową płytę "THE ECHO OF THE TEMPLE", zawierającą prawykonania utworów dedykowanych mu przez Adama Porębskiego, Aleksandrę Chmielewską, Annę Marię Huszczę, Marcina Tadeusza Łukaszewskiego, Dariusza Przybylskiego i Ignacego Zalewskiego.
