FUNDACJA SPOT.ON ART
O programie
3 maja 1875 roku w Szczecinie uroczyście zainaugurowano Nową Synagogę – gmach, który stał się symbolem dojrzałości i emancypacji tutejszej gminy żydowskiej. Po latach marginalizacji, zakazów i tymczasowości, żydowscy mieszkańcy miasta otrzymali przestrzeń, która była nie tylko miejscem modlitwy, ale też znakiem ich obecności w krajobrazie kulturowym miasta.
W 150. rocznicę tego wydarzenia muzyka wraca do Szczecina – nie w formie rekonstrukcji, ale żywej pamięci. Kantor Isidoro Abramowicz, Chór Synagogi Pestalozzistrasse z Berlina oraz organista Jakub Stefek przypomną liturgię synagogi liberalnej, w której śpiew kantora, głos chóru i brzmienie organów tworzyły wspólną strukturę duchowej obecności.
Trzon programu stanowią kompozycje Louisa Lewandowskiego (1821–1894), kantora i kompozytora, który nadał muzyce żydowskiej XIX wieku nową jakość – łącząc chorał protestancki z modlitwą hebrajską. To właśnie on skomponował Psalm 121 specjalnie na uroczystość otwarcia szczecińskiej synagogi w 1875 roku. Obok jego dzieł zabrzmi także muzyka Abrahama Lichtensteina i Abrahama Mosze Bernsteina – kompozytorów związanych z tradycją śpiewu synagog reformowanych, których utwory mogły być wykonywane także w Szczecinie.
Nowa Synagoga w Szczecinie posiadała jeden z najpiękniejszych instrumentów organowych na Pomorzu. Jej wnętrze, zaprojektowane z myślą o obecności chóru i instrumentu, zostało zniszczone w listopadzie 1938 roku podczas Nocy Kryształowej. Dziś, choć budynek nie przetrwał, jego duchowa struktura – muzyka, tekst, głos – może jeszcze raz wybrzmieć.
Przed koncertem głos zabiorą tworcy wirtualnej rekonstrukcji Nowej Synagogi: Anna Koc i Michał Dębowski. To moment, w którym dźwięk i obraz znów opowiadają o miejscu, którego już nie ma – ale które wciąż domaga się obecności.
Program
Louis Lewandowski (1821–1894)
Kompozytor, kantor i reformator muzyki synagogalnej w XIX-wiecznych Niemczech. Stworzył nowoczesny styl liturgii żydowskiej, łącząc tradycyjne melodie z zachodnią harmonią chóralną i brzmieniem organów. Był pierwszym Żydem przyjętym na berlińską Akademię Muzyczną. Jego utwory wykonywane są do dziś w synagogach na całym świecie. Specjalnie na inaugurację Nowej Synagogi w Szczecinie w 1875 roku skomponował Psalm 121.
Abraham Lichtenstein (1848–1908)
Kantor i kompozytor działający w synagogach Europy Środkowej, związany z ruchem reformy liturgicznej. Tworzył utwory chóralne, solowe i responsoryjne, utrzymane w duchu żydowskiego Oświecenia (Haskali). Jego muzyka łączy emocjonalną ekspresję z precyzyjną strukturą, a wiele jego kompozycji należało do repertuaru synagog liberalnych na przełomie XIX i XX wieku.
Abraham Mosze Bernstein (1827–1887)
Kompozytor, kantor i pedagog związany z wieloma synagogami na dawnych ziemiach polskich. Uważany za jednego z twórców nowoczesnej szkoły kantoralnej na tym terenie. Jego kompozycje – oparte na hebrajskich tekstach – miały charakter zarówno liturgiczny, jak i edukacyjny. Styl Bernsteina wyróżnia się melodyjnością i dbałością o język modlitwy.
Wykonawcy
ISIDORO ABRAMOWICZ
Urodzony w Buenos Aires i wychowany w tradycji żydowskiej muzyki Salomona Sulzera oraz Louisa Lewandowskiego, Isidoro Abramowicz studiował muzykę na Uniwersytecie Narodowym w Buenos Aires, specjalizując się w grze na fortepianie oraz dydaktyce. Równolegle zgłębiał wiedzę z zakresu prowadzenia chóru i śpiewu, co doprowadziło go do wyjazdu do Niemiec, gdzie podjął studia kantoralne i magisterskie w Abraham Geiger Kolleg oraz na Uniwersytecie w Poczdamie.
Pierwszą posadę kantora objął w Wielkiej Synagodze w Sztokholmie (Szwecja). W 2017 roku, po przejściu na emeryturę prof. Eliyahu Schleifera, zaproponowano mu kierowanie programem kantoralnym w AGK. W 2019 roku, z inicjatywy Gminy Żydowskiej w Berlinie, został mianowany głównym kantorem Synagogi przy Pestalozzistrasse, aby kontynuować i pielęgnować muzyczne dziedzictwo Louisa Lewandowskiego. Jego debiutancka płyta „Arno Nadel – Schire Simroh” ukazała się we wrześniu 2021 roku. Kantor Abramowicz wystąpił także z Litewską Narodową Orkiestrą Symfoniczną w Wilnie w programie poświęconym twórczości Louisa Lewandowskiego.
CHÓR SYNAGOGI PESTALOZZISTRASSE W BERLINIE
Chór Synagogi Pestalozzistrasse w Berlinie składa się z ośmiu osób, które wspólnie tworzą wyjątkowy zespół muzyczny, wzbogacający nabożeństwa swoją artystyczną interpretacją tradycyjnej muzyki synagogalnej. jest integralną częścią tej liberalnej kongregacji żydowskiej, zlokalizowanej przy Pestalozzistraße 14–15 w dzielnicy Charlottenburg-Wilmersdorf. Synagoga została zbudowana w latach 1911–1913 według projektu Ernsta Dorna. Podczas nocy kryształowej w 1938 roku budynek został poważnie uszkodzony, ale nie podpalony. Po wojnie, 14 września 1947 roku, synagoga została ponownie poświęcona. Nabożeństwa w synagodze są tradycyjnie wzbogacane muzyką organową i chóralną, w dużej mierze opartą na kompozycjach Louisa Lewandowskiego. Obecnym kantorem i dyrektorem artystycznym jest Isidoro Abramowicz, który objął tę funkcję w 2019 roku, kontynuując muzyczne dziedzictwo Lewandowskiego. Chór Synagogi Pestalozzistrasse aktywnie uczestniczy w międzynarodowych wydarzeniach kulturalnych. Przykładem jest ich występ podczas 26. Festiwalu Kultury Żydowskiej SIMCHA we Wrocławiu w lipcu 2024 roku, gdzie zaprezentowali koncert upamiętniający Abrahama Geigera.
ANNA KOC
Architekt, scenograf, grafik. Urodzona w Szczecinie, ukończyła szczecińskie Liceum Plastyczne i Poznańskie Wyższe Uczelnie. Początkowo działalność zawodowa w zakresie architektury, urbanistyki i projektowania wnętrz. Od 2011r. mocno związała się z przemysłem stoczniowym. Międzynarodowe projekty jednostek pływających, z autorskimi rozwiązaniami, działała w Skandynawii, Włoszech, Niemczech, Azji, współpraca w uniwersyteckich projektach badawczych. Obecnie praca w Duńskiej firmie w branży camperowej.
Wykorzystanie grafiki 3d na polu zawodowym zainspirowało do tworzenia modeli historycznych obiektów w środowisku wirtualnym, oraz ich animacji, jak i montaż gotowych filmów. Stworzyła serię animacji nieistniejących zabytków dawnego Szczecina, a zaczęła od kolorowania dawnych fotografii, nadając im dzisiejszy realizm.
Zainteresowanie historią uwidacznia w zaangażowaniu w Stowarzyszeniu Denkmal Pomorze, obecnie jako członek zarządu, ratuje skazane na zapomnienie zabytki. Jest też członkiem Chóru Concertino, działającego przy Książnicy Pomorskiej jako pierwszy sopran. Prowadzi strony i grupy facebookowe poświęcone szczecińskim dzielnicom Niemierzyn i Osów, oraz współtworzy portale: Szczecin Znany i Historyczny, Miłośnicy Historii Szczecina, publikując jako Historyczny Niemierzyn/Nemitz, Historyczny Osów/Wussow. Interesuje się ubiorem historycznym, jaki tworzy dla lokalnej społeczności retromodelingu, malarstwem i grafiką, do jakich wraca od czasu do czasu, wystawiennictwem, które uzewnętrzniła przygotowując wystawę o szczecińskim filantropie Quistorpie.
MICHAŁ DĘBOWSKI
Absolwent historii sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz krakowskiej Akademii Dziedzictwa, stypendysta na Università degli Studi di Udine we Włoszech. Odkrywca nieznanego obrazu Petra Jana Brandla w kościele parafialnym w Żabowie, koło Pyrzyc. Całe życie zawodowe związany z badaniem, ochroną i popularyzacją zabytków.
W latach 2010-2018 kierował Wydziałem Zabytków Nieruchomych w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Szczecinie, od 2018 roku Miejski Konserwator Zabytków w Szczecinie. Członek Rady Muzeum Narodowego w Szczecinie oraz Rady Programowej Centrum Solidarności "Stocznia". Miłośnik muzyki dawnej i współorganizator wydarzeń artystycznych realizowanych przez Fundację Akademia Muzyki Dawnej oraz Fundację Zamek Roztoka.
JAKUB STEFEK
Doktor sztuki i doktor ekonomii, adiunkt w Zakładzie Teorii i Dydaktyki Muzycznej w Akademii Sztuki w Szczecinie, organista w Synagodze Pestalozzistrasse w Berlinie, członek zarządu Fundacji SPOT.ON ART. W 2025 roku jest stypendystą Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rzeczpospolitej Polskiej.
W 2015 roku ukończył z oceną celującą studia gry na organach w Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina w Warszawie w klasie organów prof. Andrzeja Chorosińskiego. W ramach programu Erasmus studiował również w Kunstuniversitaet Graz w klasie prof. Gunthera Rosta. Od 2017 roku Jakub Stefek jest wykładowcą Akademii Sztuki w Szczecinie, gdzie prowadzi zajęcia z organów, kameralistyki, akompaniamentu liturgicznego, organizacji imprez artystycznych, komunikacji społecznej i prelekcji muzycznej. W 2021 roku uzyskał stopień doktora sztuk muzycznych w Akademii Muzycznej im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu. W 2022 roku uzyskał stopień doktora nauk ekonomicznych w Uniwersytecie Ekonomicznym w Katowicach.
Jako muzyk, Jakub Stefek prowadzi działalność artystyczną w obszarze organowej muzyki żydowskiej. W lutym 2018 roku był uczestnikiem pierwszego koncertu w powojennej historii warszawskich synagog, podczas którego były wykonywane utwory organowe w Synagodze im. Nożyków. W tym samym roku zapoczątkował coroczny festiwal „Dni Muzyki Żydowskiej w Szczecinie”. Od 2019 roku współpracuje z kantorem Isidoro Abramowiczem, dyrektorem studiów kantoralnych w szkole rabinackiej Abraham Geiger Kolleg w Berlinie. Od 2020 roku stale współpracuje z Gminą Żydowską w Berlinie jako organista Synagogi Pestalozzistrasse – jedynej bożnicy w Niemczech, która do dzisiaj kontynuuje XIX-wieczne tradycje muzyczne judaizmu reformowanego. Z programem artystycznym zatytułowanym „Muzyka Nowej Synagogi” wystąpił na koncertach w kilkunastu miastach w Polsce, Niemczech i Izraelu. Dzięki pracy Jakuba Stefka pierwszy raz od czasów wojny zabrzmiały w Polsce dzieła organowe wielu żydowskich kompozytorów.
Tematem jego pracy doktorskiej była "Twórczość żydowskich kompozytorów muzyki organowej Europy Środkowej w latach 1810–1938". Jest to pierwsza w polskiej literaturze pozycja na ten temat. W 2022 roku praca uzyskała trzecią nagrodę w X. Konkursie im. Majera Bałabana na najlepsze prace doktorskie o Żydach i Izraelu, organizowanym przez Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie, jako pierwsza praca z dziedziny sztuk muzycznych w historii konkursu.
W 2021 roku Uniwersytet w Poczdamie wydał jego płytę „Arno Nadel – Schire Simroh” z kantorem Isidoro Abramowiczem i chórem Synagogi Pestalozzisttrasse w Berlinie. W 2023 roku nakładem wydawnictwa DUX ukazała się płyta "Jakub Weiss - Pslams and Hyms" ponownie z Abramowiczem oraz Barbarą Halec i Chórem Kameralnym Akademii Sztuki w Szczecinie. W 2023 roku Requiem Records w Warszawie wydało jego solową płytę "THE ECHO OF THE TEMPLE", zawierającą prawykonania utworów dedykowanych mu przez Adama Porębskiego, Aleksandrę Chmielewską, Annę Marię Huszczę, Marcina Tadeusza Łukaszewskiego, Dariusza Przybylskiego i Ignacego Zalewskiego. W 2024 roku Warszawskie Towarzystwo Sceniczne wydało płytę "Music of David Eisenstadt" z premierowo nagraną muzyką Wielkiej Synagogi na Tłomackiem. Wykonawcami są Match Match Ensemble, Lilianna Krych - dyrygentka, Wojciech Parchem - tenor i Jakub Stefek - fisharmonia, który ponadto koordynował całe przedsięwzięcie od strony merytorycznej.
